Consultatiebijstand piketadvocaat ipv gekozen advocaat levert geen vormverzuim op

Het is niet zo dat er bij verleende consultatiebijstand door de piketadvocaat in plaats van de vooraf gekozen advocaat dat er sprake is geweest van schending van de artikelen 38 Sv en art. 6 EVRM. Slechts in bijzondere gevallen kan een schending worden aangenomen met een beroep gedaan op de uitspraak van het EHRM (Grote Kamer) 25 oktober 2015, Dvorski v. Kroatië, no. 25703/11, waarin het EHRM een schending van art. 6 lid 1 en 3 onder c EVRM heeft aangenomen vanwege – kort gezegd – de omstandigheid dat de politie Dvorski niet in de gelegenheid had gesteld zijn eigen advocaat te kiezen. (zie Hoge Raad, 23 januari 2018, ECLI:NL:HR:2018:78 en de conclusie A-G ECLI:NL:PHR:2017:1356.

De vraag of het aan art. 6 lid 3 onder c EVRM ontleende consultatierecht tevens het recht omvat om een voorkeursadvocaat voorafgaand aan het politieverhoor te kunnen raadplegen – is al een keer aan de orde geweest in HR 21 januari 2014, ECLI:NL:HR:2014:1122. De Hoge Raad deed de zaak af met een aan art. 81 lid 1 RO ontleende motivering, kennelijk de A-G mr. Hofstee volgend in zijn conclusie van 19 november 2013, ECLI:NL:PHR:2013:2737 tot verwerping van het cassatieberoep. Het is de vraag of het hierin ingenomen en kennelijk door de Hoge Raad gevolgde standpunt na het arrest van de Grote Kamer van het EHRM in de zaak Dvorski v. Kroatië stand kan houden.

Het recht van een verdachte op bijstand van een door hem gekozen raadsman is naast in de Aanwijzing ook neergelegd in art. 6 lid 3 onder c EVRM. De Grote Kamer van het EHRM overwoog daarover in de hiervoor aangehaalde uitspraak in de zaak Dvorski tegen Kroatië onder de kop “General principles” het volgende:
“76. The Court reiterates that, even if the primary purpose of Article 6 of the Convention, as far as criminal proceedings are concerned, is to ensure a fair trial by a ‘tribunal’ competent to determine ‘any criminal charge’, it does not follow that the Article has no application to pre-trial proceedings. Thus, Article 6 – especially paragraph 3 thereof – may be relevant before a case is sent for trial if and so far as the fairness of the trial is liable to be seriously prejudiced by an initial failure to comply with its provisions. As the Court has already held in its previous judgments, the right set out in Article 6 § 3 (c) of the Convention is one element, among others, of the concept of a fair trial in criminal proceedings contained in Article 6 § 1 (see Imbrioscia v. Switzerland, 24 November 1993, §§ 36 and 37, Series A no. 275, and Salduz v. Turkey [GC], no. 36391/02, § 50, ECHR 2008).

77. The Court has held that in order to exercise his right of defence, the accused should normally be allowed to have the effective benefit of the assistance of a lawyer from the initial stages of the proceedings because national laws may attach consequences to the attitude of an accused at the initial stages of police interrogation which are decisive for the prospects of the defence in any subsequent criminal proceedings (see Salduz, cited above, § 52). The Court has also recognised that an accused often finds himself in a particularly vulnerable position at that stage of the proceedings, and in most cases this can only be properly compensated for by the assistance of a lawyer, whose task is, among other things, to help to ensure that the right of an accused not to incriminate himself is respected (ibid., § 54; see also Pavlenko v. Russia, no. 42371/02, § 101, 1 April 2010).

78. In such circumstances, the Court considers it important that from the initial stages of the proceedings, a person charged with a criminal offence who does not wish to defend himself in person must be able to have recourse to legal assistance of his own choosing (for more detailed reasoning see Martin v. Estonia, no. 35985/09, §§ 90 and 93, 30 May 2013). This follows from the very wording of Article 6 § 3 (c), which guarantees that ‘[e]veryone charged with a criminal offence has the following minimum rights: … to defend himself … through legal assistance of his own choosing …’, and is generally recognised in international human rights standards as a mechanism for securing an effective defence to the accused. The Court emphasises that the fairness of proceedings requires that an accused should be able to obtain the whole range of services specifically associated with legal assistance (see Dayanan v. Turkey, no. 7377/03, § 32, 13 October 2009, and paragraph 110 below).

79. Notwithstanding the importance of the relationship of confidence between a lawyer and his client, this right is not absolute. It is necessarily subject to certain limitations where free legal aid is concerned and also where it is for the courts to decide whether the interests of justice require that the accused be defended by counsel appointed by them (see Croissant v. Germany, 25 September 1992, § 29, Series A no. 237-B). The Court has consistently held that the national authorities must have regard to the defendant’s wishes as to his or her choice of legal representation, but may override those wishes when there are relevant and sufficient grounds for holding that this is necessary in the interests of justice (ibid., § 29; see also Meftah and Others v. France [GC], nos. 32911/96, 35237/97 and 34595/97, § 45, ECHR 2002-VII; Mayzit v. Russia, no. 63378/00, § 66, 20 January 2005; Klimentyev v. Russia, no. 46503/99, § 116, 16 November 2006; Vitan v. Romania, no. 42084/02, § 59, 25 March 2008; Pavlenko, cited above, § 98; Zagorodniy v. Ukraine, no. 27004/06, § 52, 24 November 2011; and Martin, cited above, § 90). Where such grounds are lacking, a restriction on the free choice of defence counsel would entail a violation of Article 6 § 1 together with paragraph 3 (c) if it adversely affected the applicant’s defence, regard being had to the proceedings as a whole (ibid., § 31; see also Meftah and Others, cited above, §§ 46-47; Vitan, cited above, §§ 58-64; Zagorodniy, cited above, §§ 53-55; and Martin, cited above, §§ 90-97).

80. Moreover, having regard to the considerations mentioned above, as the Court affirmed in its Salduz judgment, in order for the right to a fair trial to remain ‘practical and effective’, Article 6 § 1 requires that, as a rule, access to a lawyer should be provided from the first interrogation of a suspect by the police, unless it is demonstrated in the light of the particular circumstances of each case that there are compelling reasons to restrict this right. Even where compelling reasons may exceptionally justify denial of access to a lawyer, such a restriction – whatever its justification – must not unduly prejudice the rights of the accused under Article 6. The rights of the defence will in principle be irretrievably prejudiced when incriminating statements made during police questioning without access to a lawyer are used for a conviction (see Salduz, cited above, § 55-57 and see also Panovits v. Cyprus, no. 4268/04, § 66, 11 December 2008).

81. Unlike in Salduz, where the accused, held in custody, had been denied access to a lawyer during police questioning, the present case concerns a situation where the applicant was afforded access to a lawyer from his first interrogation, but not – according to his complaint – a lawyer of his own choosing. In contrast to the cases involving denial of access, the more lenient requirement of ‘relevant and sufficient’ reasons has been applied in situations raising the less serious issue of ‘denial of choice’. In such cases the Court’s task will be to assess whether, in the light of the proceedings as a whole, the rights of the defence have been ‘adversely affected’ to such an extent as to undermine their overall fairness (see, for example, Croissant, cited above, § 31; Klimentyev, cited above, §§ 117-118; and Martin, cited above, §§ 96-97).

82. It is the latter test which is to be applied in the present case. Against the above background, the Court considers that the first step should be to assess whether it has been demonstrated in the light of the particular circumstances of each case that there were relevant and sufficient grounds for overriding or obstructing the defendant’s wish as to his or her choice of legal representation. Where no such reasons exist, the Court should proceed to evaluate the overall fairness of the criminal proceedings. In making its assessment, the Court may have regard to a variety of factors, including the nature of the proceedings and the application of certain professional requirements (see Meftah and Others, cited above, §§ 45-48, and Martin, cited above, § 90); the circumstances surrounding the designation of counsel and the existence of opportunities for challenging this (ibid., §§ 90-97); the effectiveness of counsel’s assistance (see Croissant, cited above § 31, and Vitan, cited above §§ 58-64); whether the accused’s privilege against self-incrimination has been respected (see Martin, cited above, § 90); the accused’s age (ibid., § 92); and the trial court’s use of any statements given by the accused at the material time (see, for example, Croissant, cited above, § 31, Klimentyev, cited above, §§ 117-118; and Martin, cited above, §§ 94-95). It is further mindful that the Convention is intended to guarantee rights that are practical and effective and not theoretical and illusory (see, among many other authorities, Airey v. Ireland, 9 October 1979, § 24, Series A no. 32; Imbrioscia, cited above, § 38; Goddi v. Italy, 9 April 1984, § 30, Series A no. 76; and Salduz, cited above, § 55) and that in determining Convention rights one must frequently look beyond appearances and concentrate on the realities of the situation (see, inter alia, Delcourt v. Belgium, 17 January 1970, § 31, Series A no. 11; De Jong, Baljet and Van den Brink v. the Netherlands, 22 May 1984, § 48, Series A no. 77; Pavlenko, cited above, § 112; and Erkapic v. Croatia, no. 51198/08, §§ 80-82, 25 April 2013). In cases where the accused had no legal representation, the Court also took into consideration the opportunity given to the accused to challenge the authenticity of evidence and to oppose its use (see Panovits, cited above, § 82), whether the accused is in custody (Salduz, cited above, § 60); whether such statements constituted a significant element on which the conviction was based and the strength of the other evidence in the case (Salduz, cited above, § 57; and Panovits cited above, §§ 76 and 82).”

In hoofdlijnen komen de uitgangspunten die het EHRM zijn arrest in de zaak Dvorski formuleert erop neer dat:

• vanaf het begin van een strafvervolging de verdachte aan art. 6 lid 3 onder c EVRM het recht kan ontlenen om zich te laten bijstaan door een raadsman naar eigen keuze (§ 78);7
• dit recht echter niet absoluut is en mag worden ingeperkt als daarvoor voldoende gronden zijn in het belang van de rechtspleging (§ 79);
• indien er geen gegronde redenen zijn de vrije advocatenkeuze te beperken, dit een schending van art. 6 lid 3 onder c EVRM met zich meebrengt indien de verdachte daardoor in zijn verdediging is geschaad, hetgeen moet worden beoordeeld aan de hand van de procedure in zijn geheel (§ 79);
• de toets die in een dergelijk geval moet worden aangelegd minder streng is dan in het geval de verdachte helemaal geen bijstand heeft gehad van een advocaat, namelijk dat er “relevant and sufficient” gronden moeten zijn om niet tegemoet te komen aan de advocatenkeuze van de verdachte (§ 81).8

3.10. Voor de beoordeling van de vraag of het recht van de verdachte op vrije advocatenkeuze is geschonden introduceert het EHRM in § 82 een twee-stappen-toets:

1. Zijn er gelet op de specifieke omstandigheden van het geval voldoende relevante gronden om de keuze van de verdachte zich door een bepaalde advocaat te willen laten bijstaan niet te honoreren?
2. Als daarvan geen sprake is, dan zal de “overall fairness” van de procedure moeten worden getoetst waarbij onder andere de volgende factoren kunnen worden meegewogen:

• de aard van de procedure en daarmee samenhangende professionele vereisten (van de raadsman neem ik aan);
• de omstandigheden waaronder de advocaat is toegewezen en de mogelijkheden van de verdachte om hier bezwaar tegen te maken;
• de effectiviteit van de rechtsbijstand;
• of het nemo tenetur beginsel is gerespecteerd;
• de leeftijd van de verdachte;
• het gebruik voor het bewijs van de verklaring die de verdachte heeft afgelegd terwijl hij geen bijstand heeft gehad van de door hem gekozen advocaat;
• de mogelijkheden van tegenspraak tegen het aangevoerde bewijs en de rol van het andere bewijs bij de veroordeling.

In de zaak van Dvorski heeft het EHRM vastgesteld dat de ouders voor Dvorski een advocaat hadden gekozen die zich ook bij de politie had gemeld, maar dat de politie Dvorski daarover niet had geïnformeerd. Dvorski werd bijgestaan door een toegevoegde advocaat. De grond de advocaat die zijn ouders hadden gekozen niet toe te laten, namelijk dat hij geen machtiging bij zich had om Dvorski bij te staan, overtuigt het EHRM niet omdat volgens het Kroatische strafproces een verdachte ook mondeling een advocaat de opdracht kan geven hem in een strafproces bij te staan. Uit het dossier blijkt verder dat er geen andere rechtvaardiging was om Dvorski niet te informeren over de door zijn ouders benaderde advocaat, waardoor Dvorski in feite bijstand door een advocaat van zijn eigen keuze moest ontberen. Het EHRM beantwoordt de eerste vraag van de stappen-toets dan ook in negatieve zin: er waren geen relevante en toereikende gronden om Dvorski’s recht op vrije advocatenkeuze in te perken (§ 94-99).

Uit de vervolgoverwegingen komt naar voren hoe gedetailleerd EHRM te werk gaat bij de beoordeling van de tweede stap, namelijk of of Dvorski’s proces doordat hij zich niet heeft kunnen laten bijstaan door een advocaat van zijn eigen keuze oneerlijk is geweest, waarbij het EHRM alles afwegend tot de conclusie komt dat er sprake is van een schending van art. 6 lid 3 onder c EVRM:

“103. Turning next to the question whether the resulting restriction on the applicant’s exercise of his informed choice of lawyer adversely affected the fairness of the proceedings as a whole, the Court notes at the outset that the applicant’s statement to the police was used in convicting him, even though it was not the central platform of the prosecution’s case (see, by contrast, Magee v. the United Kingdom, no. 28135/95, § 45, ECHR 2000-VI). It is also true that the trial court viewed his statement in the light of the complex body of evidence before it (compare Bykov v. Russia [GC], no. 4378/02, § 103, 10 March 2009). Specifically, in convicting the applicant, the trial court relied on the statements of a number of witnesses cross-examined during the trial, numerous expert reports and the records of the crime-scene investigation and searches and seizures, as well as relevant photographs and other physical evidence. In addition, the trial court had at its disposal the confessions made by the applicant’s co-accused at the trial, and neither the applicant nor his co-accused ever argued that any of their rights had been infringed when they had made those statements.

104. Nor did the applicant ever complain during the criminal proceedings that the lawyer M.R. had failed to provide him with adequate legal advice. Furthermore, in her closing arguments at the trial, the applicant’s representative asked the court – in the event of its rejecting her client’s plea of not guilty – to take into consideration in sentencing the applicant his confession to the police and his sincere regret (see paragraph 47 above).

105. As to the manner in which M.R. was chosen to represent the applicant, the Court refers to Article 177 § 5 of the Code of Criminal Procedure, which requires that an accused should first be invited to hire a lawyer of his or her own choosing (see paragraph 60 above). Only where the lawyer initially chosen by a suspect is unable to attend police questioning within a certain period of time should a replacement lawyer be chosen from the list of duty lawyers provided to the competent police authority by the county branches of the Croatian Bar Association. However, there is no conclusive evidence in the documents submitted to the Court as to whether these procedures were followed in the applicant’s case. The Court finds it unfortunate that the procedures used and decisions taken were not properly documented so as to avoid any doubts raised about undue pressure in respect of the choice of lawyer (see, mutatis mutandis, Martin, cited above, § 90, and Horvatic v. Croatia, no. 36044/09, §§ 80-82, 17 October 2013).

106. The Court notes that the record of the applicant’s questioning by the police indicates that M.R. arrived at the police station at around 7.45 p.m. on 14 March 2007 and that the questioning of the applicant commenced at 8.10 p.m. (see paragraph 21 above). There is no indication of the exact time when the applicant and M.R. actually commenced the consultation, nor is there any explanation of why that information was not provided in the record of the questioning. The Court notes also that the statement from D.H., the Rijeka County State Attorney, indicates that M.R. talked to the applicant in private for about ten minutes (see paragraph 25 above). The judgment of the Rijeka County Court indicates that M.R. came to the police station at 7.45 p.m. and that the questioning started at 8.10 p.m. (see paragraph 50 above). This was confirmed in the judgment of the Supreme Court (see paragraph 54 above). In the Court’s view, without speculating as to the effectiveness of the legal assistance provided by M.R., this period appears to have been relatively short, bearing in mind the scope and seriousness of the accusations, involving three counts of aggravated murder and further counts of armed robbery and arson. Regard should also be had in this context to the requirement in Article 6 § 3 (b) that an accused should be afforded adequate time and facilities for the preparation of his or her defence.

107. G.M. would already have been available to assist the applicant in the morning, long before the questioning started, and was a lawyer whom the applicant knew from a previous case. Had he been informed by the police of G.M.’s presence and had he actually chosen G.M. to represent him, the applicant would have had considerably more time to prepare himself for the questioning.

108. In this connection, the Court again underlines the importance of the investigation stage for the preparation of the criminal proceedings, as the evidence obtained during this stage determines the framework in which the offence charged will be considered at the trial (see Salduz, cited above, § 54), and emphasises that a person charged with a criminal offence should already be given the opportunity at this stage to have recourse to legal assistance of his or her own choosing (see Martin, cited above, § 90). The fairness of proceedings requires that an accused should be able to obtain the whole range of services specifically associated with legal assistance. In this regard, counsel has to be able to secure without restriction the fundamental aspects of that person’s defence: discussion of the case, organisation of the defence, collection of evidence favourable to the accused, preparation for questioning, support for an accused in distress and checking of the conditions of detention (see Dayanan, cited above, § 32).

109. Where, as in the present case, it is alleged that the appointment or the choice by a suspect of the lawyer to represent him has influenced or led to the making of an incriminating statement by the suspect at the very outset of the criminal investigation, careful scrutiny by the authorities, notably the national courts, is called for. However, the reasoning employed by the national courts in the present case in relation to the legal challenge mounted by the applicant concerning the manner in which his confession had been obtained by the police was far from substantial. Neither the trial court nor the investigating judge nor any other national authority took any steps to obtain evidence from G.M. or the police officers involved in order to establish the relevant circumstances surrounding G.M.’s visit to Rijeka Police Station on 14 March 2007 in connection with the applicant’s questioning by the police. In particular, the national courts made no real attempt to provide reasons supporting or justifying their decision in terms of the values of a fair criminal trial as embodied in Article 6 of the Convention.

110. In these circumstances, having regard to the purpose of the Convention, which is to protect rights that are practical and effective (see Lisica v. Croatia, no. 20100/06, § 60, 25 February 2010), the Court is not convinced that the applicant had an effective opportunity to challenge the circumstances in which M.R. had been chosen to represent him during police questioning.

111. In determining whether, taking the criminal proceedings as a whole, the applicant received the benefit of a ‘fair hearing’ for the purposes of Article 6 § 1, the Court must have regard to the actions of the police in effectively preventing the applicant, at the very outset of the investigation, from having access to the lawyer chosen by his family and from freely choosing his own lawyer, and to the consequences of the conduct of the police for the subsequent proceedings. In the abstract, if a suspect receives the assistance of a qualified lawyer, who is bound by professional ethics, rather than another lawyer whom he or she might have preferred to appoint, this is not in itself sufficient to show that the whole trial was unfair – subject to the proviso that there is no evidence of manifest incompetence or bias (see Artico v. Italy, 13 May 1980, § 33, Series A no. 37). In the instant case, it can be presumed that the consequence of the police’s conduct was that in his very first statement to the police, instead of remaining silent, as he could have done, the applicant made a confession, which was subsequently admitted in evidence against him. It is also significant that during the investigation and ensuing trial the applicant did not subsequently rely on his confession, save by way of mitigation in relation to the sentence, but took the first opportunity, before the investigating judge, to contest the manner in which the confession had been obtained from him by the police (see paragraph 23 above). Although there was other evidence against him, the significant likely impact of his initial confession on the further development of the criminal proceedings against him cannot be ignored by the Court. In sum, in the Court’s view, the objective consequence of the police’s conduct in preventing the lawyer chosen by the applicant’s family from having access to him was such as to undermine the fairness of the subsequent criminal proceedings in so far as the applicant’s incriminating initial statement was admitted in evidence.

(e) Conclusion

112. The Court has found that the police did not inform the applicant either of the availability of the lawyer G.M. to advise him or of G.M.’s presence at Rijeka Police Station; that the applicant, during police questioning, confessed to the crimes with which he was charged and that this confession was admitted in evidence at his trial; and that the national courts did not properly address this issue and, in particular, failed to take adequate remedial measures to ensure fairness. These factors, taken cumulatively, irretrievably prejudiced the applicant’s defence rights and undermined the fairness of the proceedings as a whole.

113. The Court therefore finds that in the circumstances of the present case there has been a violation of Article 6 §§ 1 and 3 (c) of the Convention.”

3.13. Wat aan de belangenafweging van het EHRM in het kader van de tweede stap opvalt is, dat niettegenstaande de omstandigheid dat er naast Dvorski’s bekennende verklaring overvloedig ander bewijs aanwezig was en Dvorski ook niet geklaagd had over de kwaliteit van de bijstand van de aan hem toegevoegde advocaat, het EHRM toch tot het oordeel komt dat Dvorski geen eerlijk proces heeft gehad. Daarbij besteedt het hof ook aandacht aan de effectiviteit van de bijstand door de toegevoegde advocaat door in te gaan op de duur van de consultatiebijstand (10 minuten) die Dvorski heeft gehad, hetgeen het EHRM, gelet op de aard van de beschuldiging (meervoudige moord) toch wel kort voorkomt. Doorslaggevend is echter kennelijk geweest dat er geen goede gronden waren aan de zijde van de politie om Dvorski de mogelijkheid te onthouden te kiezen voor de door zijn ouders aangezochte advocaat, die hem al in eerdere procedures had bijgestaan. Wat in ieder geval uit de overwegingen van het EHRM naar voren komt is dat de rechter, ten overstaan van wie een dergelijk verweer wordt gevoerd, grondig onderzoek moet doen naar de vraag of de beperking van het recht op bijstand door een gekozen advocaat gerechtvaardigd kan worden.

3.14. Dan zal ik om deze beschouwing compleet te maken nog ingaan op de huidige regeling met betrekking tot de vrije advocatenkeuze in de fase van het politieverhoor. De aanwijzing die van toepassing was ten tijde van het verhoor van de verdachte in onderhavige zaak is per 1 maart 2017 vervallen in verband met de inwerkingtreding van de Wet van 17 november 2016, houdende implementatie van richtlijn nr. 2013/48/EU van het Europees Parlement en de Raad van 22 oktober 2013 betreffende het recht op toegang tot een advocaat in strafprocedures en in procedures ter uitvoering van een Europees aanhoudingsbevel en het recht om een derde op de hoogte te laten brengen vanaf de vrijheidsbeneming en om met derden en consulaire autoriteiten te communiceren tijdens de vrijheidsbeneming (PbEU L294).9

3.15. Sinds 1 maart 2017 luidt artikel 28b Sv, voor zover hier van belang, als volgt:

“1. Indien een kwetsbare verdachte of een verdachte van een misdrijf waarop naar de wettelijke omschrijving gevangenisstraf van twaalf jaren of meer is gesteld, is aangehouden, stelt de hulpofficier van justitie die bij de voorgeleiding beveelt dat de verdachte wordt opgehouden voor onderzoek, het bestuur van de raad voor rechtsbijstand onverwijld van zijn aanhouding in kennis, opdat het bestuur een raadsman aanwijst. Deze kennisgeving kan achterwege blijven indien de verdachte een raadsman heeft gekozen en deze of een vervangende raadsman tijdig beschikbaar zal zijn.

2. Indien een verdachte die is aangehouden voor een strafbaar feit waarvoor voorlopige hechtenis is toegelaten, desgevraagd rechtsbijstand wenst, stelt de hulpofficier van justitie die bij de voorgeleiding beveelt dat de verdachte wordt opgehouden voor onderzoek, het bestuur van de raad voor rechtsbijstand hiervan onverwijld in kennis, opdat het bestuur een raadsman aanwijst. De tweede volzin van het eerste lid is van overeenkomstige toepassing.”

3.16. De memorie van toelichting bij het wetsvoorstel dat heeft geleid tot voormelde wet van 17 november 2016 houdt omtrent art. 28b Sv, voor zover hier van belang, het volgende in:

“De verdachte kan er ook voor kiezen om – in plaats van een aangewezen en door de overheid bekostigde raadsman – voor zijn consultatiebijstand en verhoorbijstand gebruik te maken van de diensten van een gekozen en door hemzelf betaalde raadsman. Daarin voorziet de tweede volzin van het eerste en tweede lid. In dat geval wordt door de politie contact opgenomen met die raadsman. Aanwijzing van een raadsman van overheidswege kan in dergelijke gevallen alleen achterwege blijven wanneer blijkt dat de gekozen raadsman of een door hem aangezochte vervanger tijdig beschikbaar zal zijn. (…) Voor de duidelijkheid wordt opgemerkt dat onder gekozen raadsman in dit verband dus een door de verdachte zelf betaalde raadsman wordt verstaan. Wanneer de verdachte de raadsman niet zelf betaalt, wordt van overheidswege een raadsman aangewezen. De verdachte kan daarbij een voorkeur voor een bepaalde advocaat aangeven.”10

3.17. Voorts houdt de nota naar aanleiding van het verslag, voor zover hier van belang, het volgende in:

“De aan het woord zijnde leden vroegen of de inspanningsverplichting van de politie om contact op te nemen met de raadsman van de verdachte ook duidelijke begrenzingen kent, gelet op de mogelijke (on)bereikbaarheid van de raadsman, wat deze begrenzingen zijn en wat de processuele gevolgen zijn die verbonden kunnen zijn aan de inspanningen van de politie op dit punt. Ik ga ervan uit dat deze leden met hun vragen doelden op gevallen waarin de verdachte zich door een door hem gekozen en betaalde raadsman wil laten bijstaan, in plaats van door een voor hem op te roepen piketadvocaat. Ik kan bevestigen dat op de politie in die gevallen een inspanningsplicht rust om deze raadsman te bereiken. Wanneer dat niet lukt, of wel lukt maar duidelijk is dat die raadsman of een vervanger niet tijdig beschikbaar zal zijn, wordt alsnog een piketadvocaat opgeroepen. De verdachte kan daardoor ook van rechtsgeleerde bijstand profiteren wanneer de door hem gekozen advocaat niet beschikbaar is. Beoordeling of de politie zich voldoende moeite heeft getroost om de gekozen raadsman te bereiken is uiteindelijk aan de rechter. Tot processuele gevolgen zal een oordeel dat de politie zich onvoldoende moeite heeft getroost, niet behoeven te leiden in gevallen waarin de verdachte in plaats daarvan alsnog door een piketadvocaat is bijgestaan.”11

3.18. Gelet op de hiervoor aangehaalde overwegingen in de Dvorski-zaak valt het te betwijfelen of de laatste zin van voormeld citaat gelet op de benadering van het EHRM in de Dvorski-zaak juist is. Ik meen van niet. Indien moet worden vastgesteld dat de politie zich onvoldoende moeite heeft getroost de raadsman van eigen keuze van de verdachte in te schakelen, dan zal de rechter in ieder geval naar aanleiding van de door het EHRM uiteengezette twee-stappen-test in de Dvorski-zaak moeten nagaan of daardoor het recht van de verdachte op een eerlijk proces is geschonden, in zijn uitspraak van dat onderzoek blijk moeten geven en moeten motiveren of dit al dan niet processuele gevolgen moet hebben. De bijstand van een toegevoegde piketadvocaat is op zichzelf onvoldoende om een schending van het recht op vrije advocatenkeuze gecompenseerd te achten.

Uit het vorenstaande kan worden afgeleid dat in een zaak als de onderhavige, waar de verdachte is aangehouden op verdenking van een strafbaar feit waarvoor voorlopige hechtenis is toegelaten, op de politie de plicht rust om zich in te spannen om de door de verdachte gekozen raadsman te bereiken. Ten aanzien van het op 1 maart 2017 in werking getreden art. 28b Sv volgt dat uitdrukkelijk uit de wetsgeschiedenis, maar mijns inziens gold dat uitgangspunt ook onder de Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor die van toepassing was ten tijde van de aanhouding van de verdachte. Een andere uitleg zou immers de in art. 38 lid 1 Sv neergelegde bevoegdheid van de verdachte om een raadsman te kiezen illusoir maken. Tot slot kan deze inspanningsverplichting ook uit de Dvorski-zaak worden afgeleid. De enkele omstandigheid dat de politie zich niet heeft ingespannen om de door een verdachte gekozen raadsman te bereiken kan immers moeilijk worden aangemerkt als “relevant and sufficient grounds for overriding or obstructing the defendant’s wish as to his or her choice of legal representation”.

Volgens het EHRM leidt het niet honoreren van het recht op vrije advocatenkeuze slechts tot een schending van art. 6 lid 3 onder c EVRM als de verdachte daardoor in zijn verdediging is geschaad. Het EHRM past hierbij een minder strenge toets toe, dan wanneer er sprake is van een schending van het recht op toegang tot een advocaat, waarbij de verdachte helemaal niet de gelegenheid is geboden voorafgaand aan het eerste politieverhoor een raadsman te consulteren.12 Als dat laatste het geval is, heeft de Hoge Raad in zijn Salduz-jurisprudentie bepaald dat indien een aangehouden verdachte niet dan wel niet binnen redelijke grenzen de gelegenheid is geboden om voorafgaand aan het eerste verhoor door de politie een advocaat te raadplegen, dit in beginsel een vormverzuim als bedoeld in art. 359a Sv oplevert, dat, na een daartoe strekkend verweer, in de regel dient te leiden tot uitsluiting van het bewijs van de verklaringen van de verdachte die zijn afgelegd voordat hij een advocaat kon raadplegen. Van de verdediging is in dat geval geen nadere toelichting vereist waarom het verzuim zou moeten leiden tot bewijsuitsluiting.13

Gaat het echter om een schending van het recht op vrije advocatenkeuze, dan mag in lijn met het arrest van het EHRM in de Dvorski-zaak van de verdediging worden verlangd dat indien zij bepleit dat aan dit vormverzuim consequenties moet worden verbonden, zij gemotiveerd aangeeft welk nadeel het vormverzuim als bedoeld in art. 359a Sv voor de verdediging heeft gehad (HR 30 maart 2004, ECLI:NL:HR:2004:AM2533, NJ 2004/376, m.nt. Buruma, rov. 3.7.)

De stelling dat indien de verdachte vanaf zijn aanhouding bijstand had gehad van zijn voorkeursadvocaat, hij gewezen had kunnen worden op zijn zwijgrecht en de procedure een andere wending zou hebben kunnen nemen omdat hij dan bij gebrek aan bewijs had kunnen worden vrijgesproken is niet alleen tardief, maar ook niet erg overtuigend. Daarbij speelt nog mee dat er vanwege de schending van een vormvoorschrift zoals bedoeld in art. 359a Sv geen bewijsuitsluiting van de bekennende verklaringen van de verdachte is bepleit, maar verzocht is om strafvermindering.