Strafvermindering na vormverzuim
In het op 30 maart 2004 door de Hoge Raad gewezen afvoerpijp-arrest formuleert hij algemene regels voor de toepassing van artikel 359a Sv. In dit arrest bepaalt de Hoge Raad onder andere wanneer strafvermindering als reactie op een verzuim in aanmerking komt:
“Strafvermindering, in die zin dat de hoogte van de op te leggen straf in verhouding tot de ernst van het verzuim wordt verlaagd, komt op grond van het bovenstaande slechts in aanmerking, indien aannemelijk is dat
(a) de verdachte daadwerkelijk nadeel heeft ondervonden,
(b) dit nadeel is veroorzaakt door het verzuim,
(c) het nadeel geschikt is voor compensatie door middel van strafvermindering, en
(d) strafvermindering ook in het licht van het belang van het geschonden voorschrift en de ernst van het verzuim gerechtvaardigd is.
Opmerking verdient nog dat indien de rechter tot strafvermindering besluit, hij in zijn beslissing niet alleen moet aangeven dat en waarom hij dit rechtsgevolg aan het verzuim verbindt, maar ook in hoeverre hij de straf in verband met het begane vormverzuim vermindert.
Compensatie door strafvermindering
Het derde vereiste spreekt over ‘compensatie’. Waar bewijsuitsluiting beoogt een einde te maken aan de onrechtmatige situatie en aldus kan worden opgevat als herstel, stelt strafvermindering iets tegenover het verzuim. Hoewel herstel van de rechtmatige toestand bij onrechtmatigheden de voorkeur geniet, komt compensatie in beeld wanneer herstel niet (meer) mogelijk is of indien herstel té verstrekkende en/of ongewenste gevolgen heeft. Voorwaarde is dat het nadeel “geschikt” moet zijn voor compensatie in de vorm van strafvermindering; de gezichtspunten uit het tweede lid van artikel 359a Sv moeten dit rechtsgevolg rechtvaardigen.
Wanneer strafvermindering?
Voor beantwoording van de vraag wanneer het door het verzuim veroorzaakte nadeel langs de weg van strafvermindering kan worden gecompenseerd, kan worden gewezen op de memorie van toelichting bij artikel 359a Sv (Kamerstukken II 1993/94, 23705, nr. 3, p. 25):
“Strafvermindering kan worden toegepast als het door het vormverzuim ontstane nadeel hierdoor redelijkerwijs kan worden vereffend. Bijvoorbeeld de overschrijding van de redelijke termijn. Een ernstige beperking van verdachtes mogelijkheden zich te verdedigen zal echter niet goed via strafverzachting kunnen worden gecompenseerd".
Strafvermindering is een passende reactie voor minder ernstige vormverzuimen.
In principe komt strafvermindering pas aan de orde indien het onrechtmatige optreden niet tot bewijsmateriaal heeft geleid en er aldus geen uitsluiting van bewijs kan plaatsvinden. Hetzelfde geldt voor de situatie dat het onrechtmatige optreden niet dermate ernstig is dat de niet-ontvankelijkheid van het OM dient te volgen, biedt strafvermindering een oplossing.
Ook immateriële schade wordt beschouwd als door het verzuim veroorzaakt nadeel ( HR 6 april 1999, LJN ZD1473). De strafmotivering van het hof volgde de strafmotivering van het hof:
“hoewel zulks niet rechtstreeks de concrete belangen van de verdachte raakt, is er reden deze fout in de strafmaat te verdisconteren. De schending van het immateriële belang van de verdachte bij een integer strafproces verdient enige compensatie.
De marge om ondanks het ontbreken van nadeel toch tot het verbinden van een rechtsgevolg te komen, is dan ook klein en moet in ieder geval gepaard gaan met een stevige motivering.
Voorbeelden strafvermindering
Als voorbeeld voor gevallen dat strafvermindering als compensatie voor een onherstelbaar vormverzuim kan worden geboden kunnen worden genoemd:
- Onrechtmatige doorzoeking (HR 2 juli 2002, LJN AE1738)
- Zonder toestemming van de officier van justitie stelselmatig observeren van een woning vanaf de openbare weg (HR 21 maart 2000, LJN AA5254)
- Opnemen van alle telefoongesprekken in PI (Rb. ’s-Hertogenbosch 6 februari 2008, LJN BC3404), tenzij gesprekken niet in voorbereidend onderzoek zijn gevoerd ( HR 27 september 2011, LJN BQ3765)
- Betreden afgesloten erf door over hekje te stappen (HR 19 december 2006, LJN AZ2145)
