5. Art. 408 Sv luidt:

“1. Het hoger beroep moet binnen veertien dagen na de einduitspraak worden ingesteld indien:

a. de dagvaarding om op de terechtzitting te verschijnen of de aanzegging of oproeping voor de nadere terechtzitting aan de verdachte in persoon is gedaan of betekend;

b. de verdachte op de terechtzitting of nadere terechtzitting is verschenen;

c. zich anderszins een omstandigheid heeft voorgedaan waaruit voortvloeit dat de dag van de terechtzitting of van de nadere terechtzitting de verdachte tevoren bekend was.

2. In andere gevallen dan de in het eerste lid genoemde moet het hoger beroep worden ingesteld binnen veertien dagen nadat zich een omstandigheid heeft voorgedaan waaruit voortvloeit dat de einduitspraak de verdachte bekend is.

3. Indien het onderzoek op de terechtzitting voor onbepaalde tijd is geschorst en de aanzegging of oproeping voor de nadere terechtzitting niet in persoon is gedaan of betekend, dan is de termijn bedoeld in het tweede lid van toepassing, tenzij

a. de verdachte op de nadere terechtzitting is verschenen of

b. zich anderszins een omstandigheid heeft voorgedaan waaruit voortvloeit dat de dag van de nadere terechtzitting de verdachte tevoren bekend was.

Indien een van deze twee uitzonderingen zich voordoet, is de termijn genoemd in de aanhef van het eerste lid van toepassing.”

8. De tekst van art. 408 Sv heeft de wetgever meermalen tot ingrijpen genoopt. Tot 16 februari 1976 luidde art. 408 Sv voor zover van belang:

“1. Het hooger beroep moet (…) worden ingesteld:

a. indien de dagvaarding om ter terechtzitting te verschijnen den verdachte in persoon is beteekend of de verdachte ter terechtzitting is verschenen, binnen veertien dagen na de einduitspraak (…);

b. in andere gevallen, uiterlijk veertien dagen nadat zich eene omstandigheid heeft voorgedaan, waaruit voortvloeit dat het vonnis den verdachte bekend is.”

Aan deze tekst kleefde het gebrek dat geen voorziening was getroffen voor het geval het onderzoek ter terechtzitting voor onbepaalde tijd was geschorst. Werd een oproeping voor een nadere terechtzitting niet in persoon betekend dan kon zich het geval voordoen dat de verdachte niet op de hoogte raakte van de dag van de nadere terechtzitting. Dat bracht mee dat hij niet op de nadere terechtzitting verscheen en dus onkundig bleef van de dag van de einduitspraak en daarmee van het aanvangen van de beroepstermijn. Stelde hij daardoor, dus buiten zijn schuld, te laat hoger beroep in dan werd hij in het hoger beroep niet-ontvankelijk verklaard (HR 13 februari 1974, NJ 1974, 68; voor cassatie HR 10 december 1974, NJ 1975, 120). Om dit gebrek te verhelpen(1) werd bij Wet van 14 januari 1976, Stb. 9 aan art 408 Sv een tweede lid toegevoegd, waardoor art. 408 Sv met ingang van 16 februari 1976 kwam te luiden:

1. Het hoger beroep moet worden ingesteld:

a. indien de dagvaarding om ter terechtzitting te verschijnen de verdachte in persoon is betekend of de verdachte ter terechtzitting is verschenen, binnen veertien dagen na de einduitspraak;

b. in andere gevallen, uiterlijk veertien dagen nadat zich een omstandigheid heeft voorgedaan, waaruit voortvloeit dat het vonnis de verdachte bekend is.

2. Is in het geval, bedoeld in het eerste lid, onder a, het onderzoek op de terechtzitting voor onbepaalde tijd geschorst en de oproeping om op de nadere terechtzitting te verschijnen niet aan de verdachte in persoon betekend, dan kan, behoudens het geval dat de verdachte alsnog op de nadere zitting is verschenen, het hoger beroep worden ingesteld uiterlijk veertien dagen nadat zich een omstandigheid heeft voorgedaan, waaruit voortvloeit dat het vonnis de verdachte bekend is.

9. Ook deze tekst bleek in de praktijk niet te voldoen. In de Memorie van Toelichting op de Wet van 27 november 1991, Stb. 663 wordt dit als volgt uiteengezet:

“Bij Wet van 14 januari1976 (Stb. 9) kregen de artikelen 408 en 432 hun huidige redactie. De termijn voor het instellen van beroep in cassatie tegen uitspraken werd verlengd van acht dagen tot veertien dagen. De Memorie van Toelichting verwees in dezen behalve naar het hiervoor genoemde arrest ook nog naar HR 10 december 1974, N.J. 1975, 120 (Kamerstukken II, 1974/75, 13 494, nr. 3, blz. 5-6). In beide gevallen was er sprake van een verdachte die buiten zijn schuld te laat een rechtsmiddel had ingesteld. In HR 15 juli 1976, N.J. 1977,76 deed zich het spiegelbeeld van deze situatie voor. De politierechter verleende verstek tegen een verdachte, aan wie de inleidende dagvaarding niet in persoon was betekend. Daarop hield hij de zaak aan. De voor de nadere terechtzitting aan de verdachte betekende oproeping werd vervolgens wèl in persoon betekend. De verdachte verscheen wederom niet en werd bij verstek veroordeeld. Hij werd door het Hof in zijn hoger beroep ontvankelijk verklaard, niettegenstaande het feit dat het hoger beroep veel later dan veertien dagen na de uitspraak was ingesteld. De Hoge Raad oordeelde dat het Hof een juiste beslissing had genomen, aangezien in artikel 408 onder de “dagvaarding” alleen kon worden verstaan de dagvaarding waarbij overeenkomstig artikel 258 van genoemd wetboek de zaak ter terechtzitting aanhangig was gemaakt.

In zijn arrest van 23 januari 1979, N.J. 1979, 307 m.nt G. E. Mulder gaf ons hoogste rechtscollege uitsluitsel over de strekking van artikel 408. Het onderscheid tussen de in het eerste lid onder a bedoelde gevallen enerzijds, en de in het eerste lid onder b en het tweede lid bedoelde gevallen anderzijds, berust op de volgende gedachtengang. In de laatstbedoelde gevallen is het denkbaar dat de einduitspraak ten gevolge van een omstandigheid waarvoor de verdachte in redelijkheid niet verantwoordelijk kan worden gesteld, niet binnen veertien dagen te zijner kennis is gekomen en dat moet worden voorkomen dat de verdachte dientengevolge de mogelijkheid zou worden ontnomen van die uitspraak in hoger beroep te komen. In de eerstbedoelde gevallen daarentegen mag in redelijkheid van de verdachte worden gevergd, dat hij zelf – eventueelmet bijstand van zijn raadsman – het nodige zal doen om van het verdere verloop van de zaak op te hoogte te blijven. De Hoge Raad bevestigde zijn jurisprudentie dat onder “dagvaarding” slechts kan worden verstaan de dagvaarding waarbij de zaak ter terechtzitting aanhangig wordt gemaakt. Een gewijzigde telastlegging die op de voet van artikel 314, eerste lid, aan de verdachte wordt betekend, valt daar niet onder.

Blijkens HR 12 mei 1981, N.J. 1981, 549 had de verdachte aan wie de oproeping om op de nadere terechtzitting te verschijnen niet in persoon was betekend, aan de officier van justitie een brief geschreven waaruit blijkt dat de verdachte op de hoogte was van de nadere behandeling van de tegen hem aanhangige strafzaak. De verdachte werd door de rechtbank in zijn hoger beroep, dat na afloop van de termijn van veertien dagen was ingesteld, niet-ontvankelijk verklaard. De rechtbank overwoog dat de verdachte, nu hij op de hoogte was van de nadere terechtzitting, gelijkgesteld diende te worden met een verdachte die de dagvaarding om ter terechtzitting te verschijnen in persoon uitgereikt heeft gekregen. De Hoge Raad was evenwel van oordeel dat de verdachte bij het instellen van hoger beroep moet kunnen afgaan op de duidelijke bewoordingen van artikel 408. De omstandigheid dat de verdachte bekend was met de nadere zittingsdatum deed hieraan niet af. De cassatierechter bevestigde nog eens bij deze gelegenheid zijn zienswijze op de strekking van artikel 408. Annotator Van Veen meende dat de rechtbank het gelijk aan haar zijde had, waar zij betoogde dat in het onderhavige geval de verdachte net zo goed had kunnen informeren naar de uitspraak als de niet-verschenen verdachte aan wie een dagvaarding in persoon was betekend.

Bij Wet van 24 maart 1983 (Stb. 135) is een derde lid aan artikel 399 toegevoegd, waarvan de tekst geheel overeenkomt met het huidige tweede lid van de artikelen 408 en 432.

Indachtig de door de cassatierechter ontvouwde gedachtengang, welke ten grondslag ligt aan het in artikel 408 – en dus ook in de artikelen 399 en 432 – aangebrachte onderscheid ten aanzien van de aanvang van de beroepstermijn, acht ik het onbevredigend dat de huidige wettelijke bepalingen de verdachte niet verplichten om binnen veertien dagen na de einduitspraak daartegen het openstaande rechtsmiddel aan t wenden, indien hij redelijkerwijs in staat geacht kan worden het verloop van het strafproces, eindigend met een einduitspraak, te volgen. Ik verwijs in dit verband naar een uitvoerige beschouwing over dit onderwerp van de hand van M. van der Horst, in: Trema, 1986, blz. 314-320, getiteld: Dagvaarding niet, oproepinng wèl in persoon betekend. De ratio van de verruiming van de regeling van het instellen van verzet, hoger beroep en beroep in cassatie is toch te voorkomen dat de verdachte buiten zijn schuld te laat het openstaande rechtsmiddel heeft ingesteld.

Met een goede strafvordering is evenwel ook het belang verbonden dat een strafzaak binnen een redelijke termijn wordt afgedaan. De Hoge Raad heeft dat nog eens uitdrukkelijk overwogen in zijn arrest van 26 februari 1985, N.J. 1985, 567. Ik stel mij op het standpunt dat van de vervolgende autoriteit, het openbaar ministerie, niet meer mag worden verlangd dan dat deze de verdachte tijdig oproept om op de terechtzitting of, indien de terechtzitting anders dan voor een bepaalde tijd wordt geschorst, op de nadere terechtzitting aanwezig te zijn. Verschijnt de verdachte niet, dan behoort hij te informeren of het onderzoek ter terechtzitting is gesloten, en zo ja wanneer de uitspraak zal plaats vinden, en zo nee wanneer het onderzoek ter terechtzitting zal worden hervat. In het laatste geval voorziet de wet nog bij wijze van “extra service” in een nadere oproeping voor die zitting (art. 319, tweede lid). Slechts wanneer onzeker is wanneer de zittingsprocedure zal worden hervat, mag de verdachte erop rekenen dat het recht om het openstaande rechtsmiddel aan te wenden niet verloren gaat, zolang hij niet op de hoogte is geraakt van hetzij de datum van de nadere terechtzitting, hetzij de einduitspraak.”(2)

10. Ingevolge genoemde wet kwam art. 408 Sv met ingang van 1 mei 1992 als volgt te luiden:

“1. Het hoger beroep moet worden ingesteld:

a. indien de dagvaarding om op de terechtzitting te verschijnen of de oproeping of aanzegging om op de nadere terechtzitting te verschijnen de verdachte in persoon is betekend, of indien de verdachte op de terechtzitting of op de nadere terechtzitting is verschenen, of indien zich anderszins een omstandigheid heeft voorgedaan, waaruit voortvloeit dat de dag van de terechtzitting of van de nadere terechtzitting hem tevoren bekend was, binnen veertien dagen na de einduitspraak;

b. in andere gevallen, uiterlijk veertien dagen nadat zich een omstandigheid heeft voorgedaan, waaruit voortvloeit dat het vonnis de verdachte bekend is.

2. Is het onderzoek op de terechtzitting voor onbepaalde tijd geschorst of is de nadere terechtzitting aan de verdachte schriftelijk aangezegd en is de oproeping of aanzegging de verdachte niet in persoon betekend, dan geldt de in het eerste lid onder b genoemde termijn, tenzij de verdachte op de nadere terechtzitting is verschenen dan wel zich anderszins een omstandigheid heeft voorgedaan, waaruit voortvloeit dat de dag van de nadere terechtzitting hem tevoren bekend was.”