Op basis van de jurisprudentie kunnen wij nog enkele eisen noemen waaraan u wel of niet moet voldoen om met succes een beroep op noodweer te kunnen doen. Het gaat dan om situaties waarin u zelf de confrontatie bent aangegaan of zelf de ander hebt geprovoceerd, waardoor u een eigen schuld hebt aan de als gevolg daarvan ontstane aanval door de ander. Hier wordt een ‘culpa in causa’ redenering gevolgd; u hebt het gedrag van de ander ‘mede’ aan uzelf te wijten.

HR 22 maart 2016, ECLI:NL:HR:2016:456:

Gedragingen van de verdachte die aan de wederrechtelijke aanranding door het latere slachtoffer zijn voorgegaan, kunnen in de weg staan aan het slagen van een beroep op noodweer of noodweerexces, maar slechts onder bijzondere omstandigheden. Van zulke bijzondere omstandigheden kan bijvoorbeeld sprake zijn indien 

• de verdachte de aanval heeft uitgelokt door provocatie van het latere slachtoffer en hij aldus uit was op een confrontatie
• of wanneer hij willens en wetens de confrontatie met het slachtoffer heeft opgezocht en een geweldadige reactie van het slachtoffer heeft uitgelokt.

N.B. De enkele omstandigheid dat een verdachte zich willens en wetens in een situatie heeft begeven waarin een agressieve reactie van het latere slachtoffer te verwachten viel of dat een verdachte zich in verband met een mogelijke aanval van het slachtoffer als voorzorgsmaatregel van een illegaal vuurwapen had voorzien, is daartoe onvoldoende.

Confrontatie aangegaan

U mag niet zelf de confrontatie zijn aangegaan en daardoor eigen schuld hebben aan de aanval. Indien u zich willens en wetens in een situatie hebt gebracht waarin een agressieve reactie van het latere slachtoffer te verwachten valt, wordt een beroep op noodweer echter onder omstandigheden nog gehonoreerd. Een taxichauffeur die zich ging bemoeien met de incasso ten behoeve van een collega hetgeen uitliep op een knokpartij, kon nog wel een beroep doen op noodweer (HR 28 maart 2006, NJ 2006, 509), maar bij het aanstalten maken om een ventiel van een autoband los te draaien, waarop de eigenaar boos reageert, werd noodweer niet geaccepteerd (HR 23 maart 1999, NJ 1999, 402).

Het verschil tussen de beide situaties is dat de taxichauffeur in zijn recht stond, en de ventieldraaier niet.
Een tweede verschil was dat de agressie in de situatie van de taxichauffeur van de wanbetaler uitkwam, terwijl de eigenaar van de auto de ventieldraaier alleen maar wegtrok en daarmee binnen de grenzen bleef van wat hij mocht doen om dat te voorkomen.

Toch moet u weten dat in de situaties waarin u de confrontatie met een ander opzoekt, is de meeste gevallen geen beroep op noodweer kan worden gedaan. Een verklaring van ‘ik ging verhaal halen’ is in zoverre niet verstandig.

Zie o.a.

• Met mes bewust confrontatie opgezocht met kans op escalatie is onvoldoende voor het aannemen van eigen schuld (HR 17 mei 2016, ECLI:NL:HR:2016:864)

Uitlokken aanval door provocatie

U mag de aanval door de ander niet hebben uitgelokt door provocaties van de ander. Het gaat dan om situaties waarin de confrontatie doelbewust is opgezocht en waarbij nagenoeg zekerheid bestaat over het tot uitbarsting komen in de vorm van een aanranding (o.a. HR 28 maart 2006, NJ 2006, 509 en HR 2 februari 010, LJN: BJ9243). De voorzienbaarheid van de aanval is hierbij wel van belang.

In gevallen waarin niet direct sprake is van het opzettelijk opzoeken van de confrontatie maar uw daaraan voorafgaand gedrag kan worden aangemerkt als min of meer onachtzaam en onvoorzichtig (dus niet slim, niet verstandig gedrag, waarbij een aanval niet direct te verwachten hoeft te zijn), zal de rechter met name een afweging maken tussen uw eigen schuld en de daarop gevolgde reactie van de ander. Het totaalbeeld is hierbij van belang. De rechter mag dergelijke verweren niet zomaar afwijzen (HR 28 april 1997, NJ 1997, 627). U moet eigenlijk een scenario schetsen waarbij u min of meer onbedoeld en onbewust in een situatie bent gekomen waarin u later bent aangevallen.

Wanneer u zelf al wapens bij u had met het oog op een toekomstige aanranding, kan de rechter op zich nog noodweer aannemen, maar niet zal niet snel gebeuren. Enkel wanneer de aanranding op het moment echt onverwachts kwam en u dus bij toeval een wapen bij u had om u te verdedigen, is een beroep op noodweer goed mogelijk. Wanneer u evenwel een mes bij u hebt gestopt voor het geval dat u met een confrontatie zou komen, kan evenwel geen beroep worden gedaan op noodweer (HR 27 mei 2003, NJ 2003, 512 en Hof Leeuwarden, 11 juni 2010, LJN: BM 7412).

Uitzondering op culpa in causa

Er valt echter wel een grens hierin te trekken. Het is niet zo dat een verdachte die zelf de confrontatie is aangegaan of de provocatie heeft uitgelokt wegens culpa in causa nooit een geslaagd beroep zou kunnen doen op noodweer. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer de verdachte wordt neergeschoten en daardoor gewond is geraakt (Rb Utrecht, 5 maart 2003, ECLI:NL:RBUTR:2003:AF5689, mbt verweer psychische overmacht):

"hoezeer de verdachte ook bewust het risico heeft aanvaard dat jegens hem geweld zou kunnen worden aangewend – het onaanvaardbaar is en daar trekt de rechtbank dan ook de grens, dat er sprake is van culpa in causa als iemand, nadat hem door een schot uit een vuurwapen een verwonding is toegebracht, komt tot het plegen van het bewezenverklaarde strafbare feit."

En zoals gezegd geldt de culpa in causa dus ook niet voor een verdachte die de confrontatie zoekt wanneer die in zijn recht staat, zoals in het Taxi-arrest.

> Conclusie A-G bij Taxi-arrest, over culpa in causa