De schadevergoedingsmaatregel is de strafrechtelijke maatregel die kan worden verbonden aan de betaling van een schadevergoeding aan de benadeelde partij. De schadevergoedingsmaatregel houdt in dat de Staat wordt belast met de incasso van de toegekende schadevergoeding.

> Schadevergoedingsmaatregel nader uitgelegd

Schadevergoedingsmaatregel in de wet

De schadevergoedingsmaatregel is in de wet geregeld in artikel 36f Sr. Indien de rechter de verplichting tot betaling van schadevergoeding aan de veroordeelde oplegt, wordt deze verplichting bij wijze van maatregel opgelegd.

De maatregel kan worden opgelegd indien de verdachte jegens het slachtoffer naar burgerlijk recht aansprakelijk is voor de schade die door het feit is toegebracht (art. 36f lid 2 Sr.).

De incasso wordt gedaan door het CJIB namens de Staat (art. 36f lid 3 Sr.)

Rechterlijke uitspraak of strafbeschikking

De schadevergoedingsmaatregel kan bij uitspraak door de rechter worden opgelegd. Uiteraard dient in de uitspraak de veroordeling plaats te vinden voor het strafbare feit dan wel oplegging van een maatregel of plaatsing in een psychiatrisch  ziekenhuis.
Daarnaast kent artikel 36f Sr. de bevoegdheid toe aan de officier van justitie om een schadevergoedingsmaatregel op te leggen bij het geven van een strafbeschikking.

Voorwaarden schadevergoedingsmaatregel

Om een schadevergoedingsmaatregel op te kunnen leggen moet er sprake zijn van een veroordeling of een strafbeschikking.

Veroordeling
Voor wat betreft de veroordeling is van belang dat de schadevergoedingsmaatregel niet alleen bij een oplegging van straf kan plaatsvinden, maar ook bij de last tot plaats in een psychiatrisch ziekenhuis. Wanneer echter ontslag van rechtsvervolging plaatsvindt wegens ontoerekeningsvatbaarheid en plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis, is er geen ruimte meer voor een schadevergoedingsmaatregel.

Bij toepassing van schuldigverklaring zonder oplegging van straf of maatregel (art. 9a Sr.) kan wel een schadevergoedingsmaatregel worden opgelegd (Kamerstukken II, 1989 - 1990, 21504, nr. 3, p. 9).

Sedert de invoering van de Wet ter versterking van de positie van het slachtoffer in het strafproces (Wet 12 dec. 2009, Stb. 2010, 1) is het ook mogelijk om een schadevergoedingsmaatregel op te leggen bij ad informandum feiten.

Toekenning schadevergoeding
Daarnaast moet het gaan om toekenning van schadevergoeding door de rechter. Er moet sprake zijn van een aansprakelijkheid naar burgerlijk recht van de verdachte jegens het slachtoffer. Deze aansprakelijkheid zal gebaseerd zijn op de veroordeling, waarbij nog enkel moet worden bekeken welke schadeposten voor vergoeding in aanmerking komen.

> Meer informatie schadevergoeding benadeelde partij

Schadevergoedingsmaatregel bij meerdere veroordeelden

Wanneer meerdere veroordeelden schuldig worden bevonden aan hetzelfde feit, dat zij met elkaar hebben gepleegd, is elke veroordeelde hoofdelijk aansprakelijk voor het geheel van de door het feit aan het slachtoffer toegebrachte schade. In dat geval zal de rechter de betalingsverplichting van iedere verdachte bepalen op het totale toewijsbare bedrag aan schadevergoeding. Het gevolg hiervan is dat wanneer een van de verdachten aan de maatregel voldoet, de andere veroordeelden de schadevergoeding niet meer aan het CJIB hoeven te betalen (art. 6:7 lid 2 BW). Wel heeft de veroordeelde, die de schadevergoeding heeft betaald, een civielrechtelijke regresvordering op de anderen.

Schadevergoedingsmaatregel - betaling in termijnen

In artikel 36f lid 4 Sr. wordt de in artikel 24a Sr. genoemde mogelijkheid, die voor geldboetes wordt geboden, om in termijnen te betalen, van overeenkomstige toepassing verklaard voor de schadevergoedingsmaatregel. De rechter kan dus ook voor de schadevergoeding bepalen dat de verdachte deze in termijnen betaald.  Vereist is wel dat de geldboete minimaal € 225,00 bedraagt en de termijnbedragen minimaal € 45,00 per maand bedragen. Als aanvullende voorwaarde geldt dat een schadevergoedingsmaatregel die de rechter oplegt binnen twee jaren betaald moet zijn. Bij een strafbeschikking moet de schadevergoedingsmaatregel binnen een jaar betaald zijn (art. 24a lid 3 Sr.). Tegenwoordig is het ook mogelijk om de termijnen om de maand vast te stellen. Dit wil zeggen dat u de ene maand het termijnbedrag wel moet betalen en de volgende maand hoeft u even niets te betalen. In de uitspraak van de rechter of in de strafbeschikking moeten de termijnbetaling worden aangegeven (art. 24a lid 2 Sr.).

Draagkracht niet van belang

Vanwege het reparatoire karakter van de maatregel heeft de Hoge Raad geoordeeld dat de rechter bij de bepaling van de hoogte van het schadebedrag geen rekening hoeft te houden met de draagkracht van de veroordeelde (HR 19 juni 2007, ECLI:NL:HR:2007:AZ8788, NJ 2007/359, rov. 3.6). Het gaat om een maatregel waardoor bij de bepaling van de hoogte van het bedrag geen rekening gehouden gaat worden met  de ernst van het feit, de verwijtbaarheid van het gedrag en de draagkracht van de verdachte (Kamerstukken II 1989/90, 21 345, nr. 3, p. 6.). De consequentie hiervan is dat soms relatief hoge betalingsverplichtingen als schadevergoedingsmaatregel worden opgelegd aan veroordeelden met geen tot weinig inkomsten, een hoge schuldenlast en weinig zicht op verbetering van de financiële situatie op korte termijn.

Dit kan leiden tot de situatie dat het lang duurt voordat de veroordeelde de schadevergoedingsmaatregel volledig heeft betaald. Om die reden is tegenwoordig in artikel 561 lid 2 Sv. opgenomen dat  het openbaar ministerie de dagen waarop de betaling uiterlijk moet geschieden bepaalt. De vroegere maximale termijn van 2 jaar en 3 maanden in opgeheven.

Wel kan het gebrek aan draagkracht in “uitzonderlijke gevallen reden zijn om van het opleggen van de schadevergoedingsmaatregel af te zien”. (HR 16 juni 2009, ECLI:NL:HR:2009:BI1812, NJ 2009/293, rov. 2.6: “Daarbij kan in het bijzonder worden gedacht aan gevallen waarin op voorhand vast staat dat het opleggen van een schadevergoedingsmaatregel slechts zal leiden tot het in de toekomst tenuitvoerleggen van vervangende hechtenis.”)

Gijzeling bij schadevergoedingsmaatregel

Wanneer de veroordeelde de schadevergoedingsmaatregel niet of niet tijdig betaalt, zal het bedrag van de vordering eerst worden opgehoogd. Indien daarna nog geen betaling plaatsvindt, dan zal de door de rechter aan de schadevergoedingsmaatregel verbonden gijzeling ten uitvoer worden gelegd.

> Meer informatie gijzeling bij niet betalen schadevergoedingsmaatregel